Khánh An dịch
(VNTB) – Có lẽ không nơi nào quân đội Hoa Kỳ và Trung Quốc tiến lại gần nhau hơn ở Biển Đông . Và khả năng chiến tranh trên biển có thể gia tăng lên dưới thời Tổng thống đắc cử Joe Biden.
Karen Leigh, Peter Martin và Andrian Leung
Khi các nền kinh tế lớn nhất thế giới tập trung vào mọi thứ, từ thương mại đến covid-19, lo ngại đã tăng lên rằng một tính toán sai lầm giữa các tàu chiến có thể châm ngòi cho một cuộc đối đầu quân sự lớn hơn. Mặc dù các quan chức quốc phòng hàng đầu của Mỹ và Trung Quốc vẫn duy trì liên lạc ngay cả khi các mối quan hệ rộng lớn hơn đã xấu đi, nhưng chủ nghĩa dân tộc nhiệt thành hơn ở cả hai nước sẽ làm tăng lợi thế chính trị của bất kỳ cuộc khủng hoảng nào.
Chính quyền của Tổng thống Donald Trump đã gia tăng “hoạt động tự do hàng hải” – được gọi là FONOP – ở Biển Đông để thách thức các tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc. Vòng diễn tập hiện tại, bao gồm các tàu hải quân đi trong giới hạn lãnh thổ của các đối tượng địa lý mà Trung Quốc tuyên bố chủ quyền, đã đạt mức cao mới là 10 lượt vào năm ngoái khi chỉ có tổng cộng 5 lần diễn tập trong hai năm cuối của dưới thời Obama hành chính.
Biden có vẻ sẽ duy trì hoặc thậm chí mở rộng số lượng FONOP. Jake Sullivan người được Biden được chọn làm cố vấn an ninh quốc gia, than thở về việc Mỹ không thể ngăn Trung Quốc quân sự hóa các vùng đất nhân tạo ở Biển Đông, đồng thời kêu gọi Mỹ tập trung hơn vào tự do hàng hải.
“Chúng ta nên dành nhiều tài lực và nguồn lực hơn nữa để đảm bảo và củng cố, đồng thời giữ vững quyền tự do hàng hải ở Biển Đông cùng với các đối tác của chúng ta, ”Sullivan nói trên ChinaTalk, một podcast Jordan Schneider, một thành viên hỗ trợ tại Trung tâm An ninh mới của Mỹ có trụ sở tại Washington tổ chức. “Điều đó đảo ngược tình thế. Trung Quốc sau đó phải ngăn chặn chúng ta, điều mà họ sẽ không làm ”.
Mỹ đã đóng vai trò then chốt trong việc duy trì an ninh ở các vùng biển châu Á kể từ Thế chiến thứ hai. Tuy nhiên, việc tăng cường quân sự của Bắc Kinh, kết hợp với các động thái nhằm củng cố việc nắm giữ lãnh thổ tranh chấp ở Biển Đông, đã làm dấy lên lo ngại rằng họ có thể tìm cách từ chối quyền tiếp cận của quân đội Mỹ đối với các vùng biển ngoài khơi bờ biển của Trung Quốc. Đổi lại, Mỹ ngày càng tìm cách chứng tỏ quyền đi lại qua những vùng mà họ coi là hải phận và không phận quốc tế.
Điều đó dẫn đến một số các cuộc chạm trán căng thẳng. Năm 2001, một vụ va chạm trên không giữa một máy bay trinh sát của Hải quân Mỹ và một máy bay chiến đấu của Trung Quốc đã dẫn đến một sự cố quốc tế, với phi hành đoàn Mỹ bị giữ 10 ngày trên đảo Hải Nam. Trong một lần suýt đụng độ vào năm 2018 giữa tàu khu trục Luyang của Trung Quốc và tàu USS Decatur, tàu chiến Trung Quốc cảnh báo tàu Mỹ sẽ “gánh chịu hậu quả” nếu không thay đổi hướng đi, theo South China Morning Post.
“Chúng tôi chắc chắn không muốn xảy ra chiến tranh vì mấy đảo đá san hô, nhưng sau đó một lần nữa chúng tôi không muốn để Trung Quốc thay đổi các quy tắc với sự hiện diện của họ ”, Joe Felter, cựu Phó trợ lý Bộ trưởng Quốc phòng Nam Á, Đông Nam Á và Châu Đại Dương trong chính quyền Trump tuyên bố. “Họ sẽ đẩy đi xa quá mức.”
Trung Quốc tuyên bố chủ quyền hơn 80% Biển Đông, một trong những tuyến đường vận chuyển nhộn nhịp nhất thế giới, dựa trên bản đồ năm 1947 thể hiện những dấu hiệu mơ hồ mà từ đó được gọi là “đường chín đoạn. ” Hoa Kỳ ước tính rằng hơn 30% của thương mại dầu thô hàng hải toàn cầu đi qua vùng biển này.
Ngoài Trung Quốc, 5 chính phủ khác cũng tuyên bố chủ quyền trên Biển Đông: Việt Nam, Philippines, Brunei, Malaysia và Đài Loan. Các nỗ lực giải quyết tranh chấp đã đạt được rất ít tiến bộ: Các cuộc đàm phán với các quốc gia Đông Nam Á về quy tắc ứng xử trên các vùng biển đã kéo dài khoảng hai thập kỷ.
Bắc Kinh cũng đã bác bỏ một cơ chế giải quyết tranh chấp theo Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển, được gọi là Unclos. Trong một vụ kiện do Philippines đơn phương đưa ra, Tòa Trọng tài Thường trực ở La Hay xét xử vào năm 2016 rằng không có cơ sở pháp lý nào để Trung Quốc yêu cầu các quyền lịch sử đối với tài nguyên ở các vùng biển nằm trong đường chín đoạn và các cấu trúc nhân tạo không tạo ra các vùng chủ quyền.
Trong một cuộc chiến quân sự, Trung Quốc có thể dễ dàng chiếm lấy các đảo từ tay các bên tranh chấp. Mỹ và Nhật Bản là những quốc gia duy nhất “có cơ hội” chống lại Trung Quốc trong khi các quốc gia Đông Nam Á chỉ có thể hy vọng “đánh bại”, Bill Hayton, cộng sự của Chương trình Châu Á – Thái Bình Dương tại Chatham House và là tác giả của sách “ Biển Đông: Cuộc đấu tranh giành quyền lực ở châu Á. ”
“Giờ đây, chúng tôi đang tiến đến một giai đoạn hoàn thiện, ”ông nói. “Mỹ có lợi thế về công nghệ, nhưng Trung Quốc càng tiến gần đến việc nghĩ rằng họ có thể sánh ngang với Mỹ thì chúng ta càng tiến gần đến cuộc đối đầu”.
Dưới biển, rất nhiều nguồn năng lượng và nguồn đánh bắt cá đang bị đe dọa. Cơ quan Thông tin Năng lượng Hoa Kỳ ước tính Biển Đông chứa khoảng 190 nghìn tỷ feet khối khí tự nhiên (khoảng 30% tổng lượng dự trữ được chứng minh ở khu vực Châu Á – Thái Bình Dương) và 11 tỷ thùng dầu (khoảng 25% tổng trữ lượng đã được chứng minh của khu vực), còn nhiều khả năng đang chờ được khám phá. Hoa Kỳ nói rằng những khí chưa được khai thác đó có thể là có trị giá 2,5 nghìn tỷ đô la.
Trong vài thập kỷ qua, tàu Trung Quốc đã xung đột với tàu của các bên tranh chấp khác – đặc biệt là Việt Nam và Philippines – để ngăn họ khai thác các nguồn tài nguyên đó. Năm 2012, China National Offshore Oil Corp., nhà thám hiểm nước sâu chính của Trung Quốc, đã mời các công ty khoan dầu nước ngoài khám phá các lô ngoài khơi Việt Nam mà lãnh đạo Hà Nội đã trao cho các công ty Exxon Mobil Corp và OAO Gazprom thăm dò .
Trung Quốc đã được hưởng lợi từ sự thiếu gắn kết giữa các nước Đông Nam Á, làm chochiến lược của họ chỉ tìm kiếm các cuộc đàm phán song phương với mỗi bên tranh chấp để được đền đáp. Trong khi Việt Nam từ chối các cuộc đàm phán với Trung Quốc, Philippines đã đạt được một thỏa thuận khung với Bắc Kinh để thăm dò chung và dỡ bỏ lệnh cấm hoạt động ở các vùng biển tranh chấp được đưa ra trước khi đệ đơn ra tòa trọng tài.
Trong khi đó, Mỹ đã đưa CNOOC vào danh sách các công ty Trung Quốc do quân đội Trung Quốc sở hữu hoặc kiểm soát, có khả năng khiến CNOOC phải tuân theo các lệnh trừng phạt có thể làm gián đoạn hoạt động của họ. Vào tháng 7, chính quyền Trump đã chính thức thông qua phán quyết của trọng tài năm 2016 và tuyên bố sẽ chống lại “sự bắt nạt” của Trung Quốc.
“Thế giới sẽ không cho phép Bắc Kinh coi Biển Đông là đế chế hàng hải của mình ”, Ngoại trưởng Michael Pompeo nói vào thời điểm đó. “Mỹ sát cánh với các đồng minh và đối tác Đông Nam Á của chúng tôi trong việc bảo vệ quyền chủ quyền của họ đối với các nguồn tài nguyên ngoài khơi, phù hợp với các quyền và nghĩa vụ của họ theo luật pháp quốc tế”.
Trung Quốc khẳng định lập trường pháp lý của họ là đúng đắn và bác bỏ các động thái trừng phạt của chính quyền Trump đối với các hoạt động ở Biển Đông. Vào tháng 9, Bộ trưởng Ngoại giao Vương Nghị cho biết Mỹ đang “trở thành lực lượng quân sự hóa lớn nhất” ở vùng biển này.
“Trung Quốc hy vọng rằng các quốc gia bên ngoài khu vực, bao gồm cả Hoa Kỳ, sẽ hoàn toàn tôn trọng mong muốn và kỳ vọng của các quốc gia trong khu vực, thay vì tạo ra căng thẳng và tìm kiếm lợi nhuận từ đó ”, Vương Nghị nói với những người đồng cấp xung quanh khu vực tại một cuộc họp thường niên.
Tuy nhiên, những lập luận đó không có ý nghĩa gì với chính quyền Biden. Nhiều thành viên trong đội an ninh quốc gia của Biden nhớ lại rõ ràng việc Tập Cận Bình nói với Barack Obama rằng Trung Quốc không có ý định quân sự hóa các công trình trên đất liền ở Biển Đông khi hai nhà lãnh đạo gặp nhau tại Nhà Trắng năm 2015.
Kể từ đó, Trung Quốc tiếp tục quân sự hóa lãnh thổ tranh chấp, khi cho rằng các động thái là cần thiết do “áp lực quân sự gia tăng từ các nước ngoài khu vực.” Trên bảy bãi đá ngầm hoặc bãi đá ở quần đảo Trường Sa, Trung Quốc đã xây dựng các cảng, hải đăng và đường băng đồng thời lắp đặt các thiết bị quân sự như khẩu đội tên lửa trên khoảng 3.200 mẫu Anh (1.290 ha) đất khai hoang.
Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ vào tháng 9 đã đánh dấu kỷ niệm 5 năm lời cam kết của Tập với Obama bằng một tuyên bố có tiêu đề “Những lời hứa suông của Trung Quốc ở Biển Đông”. Tuyên bố cho biết Trung Quốc đã triển khai tên lửa hành trình chống hạm, mở rộng radar quân sự và tín hiệu tình báo, đồng thời xây dựng đường băng và nhà chứa máy bay chiến đấu.
Theo James Kraska, giáo sư về luật hàng hải quốc tế tại Trung tâm Luật Quốc tế Stockton thuộc Trường Cao đẳng Chiến tranh Hải quân Hoa Kỳ, các đặc điểm đất liền mà Bắc Kinh xây dựng có thể giúp họ phát triển sức mạnh trên Biển Đông.
“Các đảo cung cấp các vòng tròn đồng tâm để che chắn không phận cho toàn bộ Biển Đông, ”ông nói. “Chúng được chọn để xây dựng các căn cứ thu nhỏ.”
Trung Quốc càng gióng lên hồi chuông cảnh báo vào tháng 8, khi họ điều một loạt tên lửa vào Biển Đông. Các tên lửa đạn đạo tầm trung, bao gồm một tên lửa có khả năng trang bị đầu đạn hạt nhân, là chìa khóa cho chiến lược ngăn chặn hành động quân sự của Bắc Kinh ở ngoài khơi bờ biển phía đông bằng cách đe dọa phá hủy tàu sân bay và căn cứ – hai nguồn lực chủ chốt của Mỹ.
Liệu Trung Quốc có hành động để ngăn chặn hoạt động tự do hàng hải của Mỹ hay không vẫn chưa rõ ràng. Đáp lại một chuyến đi vào tháng 4 của tàu USS Barry gần quần đảo Hoàng Sa, một phát ngôn viên của Bộ chỉ huy Nhà hát phía Nam của PLA nói tàu chiến đã đi vào vùng biển trái phép. Bộ chỉ huy PLA đã triển khai lực lượng không quân và hải quân để giám sát và cảnh báo tàu rời đi, theo báo nhà nước China Daily.
Biden cũng có thể cố gắng kêu gọi các đồng minh tham gia. Một tàu chiến của Vương quốc Anh được cho là đã đến gần quần đảo Hoàng Sa vào năm 2018, và các tàu hải quân của Pháp đã tuần tra ở Biển Đông. Vào tháng 7, một quan chức cấp cao của Hoa Kỳ cho biết Hoa Kỳ “luôn muốn thấy nhiều quốc gia cùng chí hướng tham gia” vào chương trình FONOP để xây dựng sự đồng thuận và áp lực quốc tế lên Bắc Kinh, Tập đoàn Phát thanh Truyền hình Úc đưa tin.
Andrew Chubb, một chuyên gia về chủ nghĩa dân tộc và yêu sách lãnh thổ tại Đại học Lancaster, cho biết: Mặc dù sự phụ thuộc lẫn nhau giữa Mỹ và Trung Quốc gây bất lợi cho một trong hai bên leo thang bất kỳ sự cố nào, nhưng tính toán đó càng thay đổi khi họ càng xa nhau.
“Ông nói, xác suất xảy ra đụng độ Mỹ-Trung có lẽ đã tăng lên. “Và đồng thời, mức độ nguy hiểm của bất kỳ cuộc đụng độ nào cũng tăng lên — và có khả năng sẽ tăng thêm khi quá trình tách bạch của hai nền kinh tế tiếp tục diễn ra”.
Nguồn: https://www.bloomberg.com/.../2020-south-china-sea.../
